Roltanding

Typisch Nederlands

Roltanding is een typisch Nederlands fenomeen. De eerste postzegels met roltanding verschenen in 1925, toen de PTT postzegels van de in 1924 verschenen series Koningin Wilhelmina (Type Veth) en Vliegende Duif wilde gebruiken in frankeermachines en automaten. De postzegels bleken in deze apparaten te gemakkelijk van elkaar te gaan. Men koos voor een simpele oplossing: men verwijderde enkele pinnen uit de perforeerkam, waardoor het aantal gaatjes kleiner werd en de samenhang sterker.

Rolzegels

De eerste postzegelautomaten en frankeermachines werden omstreeks 1910 in de Verenigde Staten in gebruik genomen. De postdienst drukte speciaal voor deze machines postzegels op een rol. Deze postzegels hoefden niet aan beide zijden te worden geperforeerd. Daarom kregen deze postzegels na verloop van tijd aan de zijkanten - of aan de boven- en onderzijde als het beeld was gekanteld - geen perforatie. Dergelijke zegels werden al snel rolzegels genoemd.
In ons land begon ook al vroeg met de uitgifte van rolzegels, maar de Nederlandse PTT koos voor een andere productiemethode.

Prijsverschil

De postzegelrollen voor de vanaf 1924 gebruikte postzegelplakmachine (POKO) werden samengesteld uit strips van gewone loketvellen. Officieel noemde PTT dit versterkingsperforatie. Postzegeldrukker Enschedé in Haarlem kon nog geen kant-en-klare rolzegels voor de PTT drukken. Hierbij zal de geringe vraag een grotere rol hebben gespeeld dan de technische mogelijkheden. Het uitnemen van de pinnen was een uitkomst voor de PTT, want hierdoor konden toch op kleine schaal postzegels geleverd worden voor de postzegelplakmachines en de automaten. De velzegels werden met de velrand aan elkaar geplakt.

Prijsverschil

Deze productiemethode had ook een groot nadeel: er was in Nederland te weinig vraag naar rolzegels. Dit kunt u controleren in uw catalogus. De oplagen van postzegels met roltanding waren aanzienlijk lager dan de vergelijkbare postzegels met een gewone tanding en de catalogusprijzen zijn dan ook navenant hoger.
Door de lage oplage liepen de kosten voor de PTT op. Men wilde daarom graag een andere oplossing. In 1933 nam men in Den Haag een proef met een nieuwe perforatiemaat. Kam 13,5:12,75 kreeg kleinere gaten waardoor de postzegelrol steviger werd. Na deze succesvolle proef stopte Enschedé met de productie van postzegels met roltanding.

Verschillende typen

In Nederland is gewerkt met verschillende soorten roltanding:

Tweezijdig

Vierzijdig

Hoekroltanding

Tweezijdig

De eerste roltanding die ontstond was tweezijdig: er werden alleen perforatiepinnen verwijderd aan de zijden die versterkt moesten worden.

Vierzijdig

Vanaf 1927 werden zowel horizontaal als vertikaal pennen uit de kam genomen, zodat men ook dwarse rollen kon leveren. Als proef kwam eerst de vierzijdige 3-gaats-roltanding bij de Kasvereniging in Amsterdam. Later werd de hele serie in gewijzigde vierzijdige roltanding uitgevoerd. Deze methode is slechts drie jaar toegepast. Wegens geringe belangstelling schakelde de PTT in 1930 weer over tot de tweezijdige hoekrolperforatie.

Hoekroltanding

Bij de hoekroltanding werden alleen in de boven- en onderhoeken een pin uit de kam genomen. Deze perforatiemethode is tussen 1932 en 1939 ook gebruikt in Dantzig.

Kinderzegels

Naast Type Veth en Vliegende Duif verschenen ook de kinderzegels tussen 1925 en 1933 in roltanding. Ook deze rollen werden gemaakt door aan elkaar geplakte stroken afkomstig uit postzegelvellen. U kunt aan het prijsverloop in de catalogus zien, dat de Kinderzegels met roltanding steeds populairder werden: de eerste serie heeft de hoogste en de laatste heeft de laagste cataloguswaarde.

Filatelisten

Postzegels met roltanding werden ook verkocht aan de filatelieloketten van de PTT. De meeste rolzegels die werden gebruikt in postzegelplakmachines zijn voorzien van een firmaperforatie. De firmaperforatie moet niet gezien worden als een beschadiging. "Het is juist een bewijs dat zij werkelijk als rolzegel zijn gebruikt," schreef Karel J.F. Heymans. De kans is dus groot dat een gebruikte postzegel zonder firmaperforatie niet geleverd is op een rol, maar voor de filatelist uit een loketvel is gescheurd.

Vindt u onze artikelen interessant?

Leest u graag over postzegels?
Mis niets: Lees de belangrijkste artikelen van Filahome in onze reeks Verzamelwoede.

Postzegels kopen en verkopen: tips waarmee u geld verdient

is geschikt voor elke postzegelverzamelaar; of u nu net bent begonnen of al jaren verzamelt, met de tips in deze uitgave kunt u goedkoper of meer verzamelen.
Postzegels kopen en verkopen

Lees verder: meer over postzegels

Waarde van postzegels
Postzegels kopen
Rolzegels

Postzegels kopen en verkopen: tips waarmee u geld verdient, is geschikt voor elke postzegelverzamelaar; of u nu net bent begonnen of al jaren verzamelt, met de tips in deze uitgave kunt u goedkoper of meer verzamelen.
Postzegels kopen en verkopen

Sinds de verschijning van de vorige bundel in de serie verzamelwoede heeft Ruud van Capelleveen honderden artikelen over postzegels, het verzamelen van postzegels en de postzegelhandel geschreven. De beste honderd artikelen uit deze jaren werden opgenomen in zijn nieuwe bundel met 'verzamelwoedes'. Voor 'Verzamelwoede 4' selecteerde Ruud van Capelleveen ook een aantal artikelen over de postzegelhandel die niet eerder werden gepubliceerd. Deze artikelen kunnen beschouwd worden als een aanvulling van zijn succesvolle uitgave 'Postzegels kopen en verkopen'.
Bekijk: Verzamelwoede 4

Deze bundel bevat honderd columns over postzegels en het verzamelen van filatelistische stukken. Deze columns bestrijken een breed spectrum van de filatelie: naast een groot aantal achtergrondverhalen over basisbegrippen voor postzegelverzamelaars bevat deze bundel ook een aantal stukken waarin Ruud van Capelleveen zijn licht laat schijnen over postzegels, eerstedagenveloppen en allerlei andere onderwerpen die interessant zijn voor de waarachtig geïnteresseerde postzegelverzamelaar.
Bekijk: Verzamelwoede 3

Verzamelwoede 2
Verzamelwoede 1