Postzegels Nederland 1950: Leidse Universiteit

Twee postzegels

De universiteit van Leiden vroeg in 1950 om een toeslagserie aan de PTT. De opbrengst van de toeslag zou ten goede moeten komen aan de Leidse universitaire gemeenschap. De postdienst voelde daar echter niets voor. Er verschenen twee postzegels zonder toeslag.

Introductie

Op 3 oktober 1950 werden twee postzegels uitgegeven ter herinnering aan de oprichting van de Universiteit van Leiden in 1575. Dit was niet de eerste keer dat PTT Post postzegels uitgaf gewijd aan een universiteit en het zou ook niet de laatste keer zijn. In 1936 bestond de Universiteit van Utrecht 300 jaar en twee prachtige driehoekige postzegels werden ter gelegenheid van deze verjaardag uitgegeven. In dit artikel gaan we in op de achtergrond van de uitgave in 1950.

Johan van der Does

De Nederlandse humanist, historicus en letterkundige Johan van der Does of Janus Dousa leefde van 1545 tot 1604. Hij was bevelhebber van de burgerij tijdens het beleg van Leiden in 1574. Later werd Van Der Does de eerste curator van de Leidse Universiteit. In 1591 werd Van der Does lid van de Hoge Raad.
Hij verzorgde de uitgave van vele klassieke schrijvers en schreef een belangwekkende geschiedenis van Holland in Bataviae Hollandiaeque Annales uit 1601. Hierin rekende hij af met talloze vooroordelen uit de Middeleeuwen.

Jan van Hout

De Nederlandse dichter Jan van Hout leefde van 1542 tot 1609. In 1562 werd hij klerk van de Leidse secretarie en hij was in de periode 1564-1569 en van 1573 tot zijn dood stadssecretaris van Leiden.
Hij was een verdediger van de humanistisch-renaissancistische ideeën. Hij pleitte voor het gebruik van Nederlands op de universiteit en gebruikte in zijn poëzie als eerste de klassieke jambe.
Veel van zijn werk is verloren gegaan, maar bewaard bleef zijn Der Stadt Leyden Dienst-Bouc uit 1602, waarin lofzangen staan als Opt ontset van Leyden en Leydens verlossinge van de Burggraven.
Verder dichtwerken als Vruntschap gemaect in schijn bedect uit 1575 en Onrymich vreuchdenliedt der Stadt Leyden uit 1594, naar aanleiding van het bezoek van prins Maurits aan Leiden.
In 1596 schreef Van Hout het toneelstuk Loterijspel voor de rederijkerskamer De Witte Acoleyen.

Aanleiding

Op voorstel van Willem van Oranje besloten de Staten van Holland op 3 januari 1575 tot de oprichting van een universiteit in Leiden. Reeds op 8 februari 1575 werd de academie officieel geopend.
Bij het naderen van de 375e verjaardag van de universiteit richtte de secretaris van de lustrumcommissie van 1950, P.G. Meyer Viol, zich tot de Senaat van de universiteit met het verzoek om bij de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen aan te dringen op de uitgifte van een serie zomerzegels gewijd aan de Leidse Academie. De opbrengst van de toeslag zou ten goede moeten komen aan de Leidse universitaire gemeenschap.
Voor de zomerzegels van 1950 lag echter al een goedgekeurd plan klaar. Bovendien waren er bezwaren met betrekking tot de bestemming van opbrengst uit de toeslag. In het voorjaar van 1950 besloot Neher, Directeur-Generaal van de PTT, tot de uitgifte van twee bijzondere postzegels (10 en 20 cent) zonder toeslag, die op 3 oktober 1950 zouden verschijnen. De voor oktober geplande luchtvaartzegel werd daarom uitgesteld. Omdat de postzegels reeds over een half jaar bij de loketten verkrijgbaar zouden moeten zijn begon men meteen met de voorbereidingen.
Op 5 april 1950 werd de Leidse universiteit op de hoogte gesteld van het besluit.

Ontwerp

De Leidse kunsthistoricus prof. dr. H. de Waal werd om advies gevraagd. Deze stelde voor portretten van de twee bestuurders uit de beginperiode van de universiteit op de postzegels af te beelden: Jan van Hout en Jan van der Does (Janus Dousa). Voor het portret van Jan van der Does werd een schilderij uit 1612, dat zich in de universiteitsbibliotheek te Leiden bevond, gebruikt. Voor het portret van Jan van Hout diende een portretgravure van W. Swanenburg uit 1698 als voorbeeld.
Gouwe, esthetisch adviseur van de PTT, koos R.J. Draijer als ontwerper, die in mei 1950 aan de serie begon te werken. Eind juni 1950 had Draijer voor beide waarden een ontwerp op tienmaal de ware grootte klaar. Hierna werden nog vele wijzigingen aangebracht in de belettering en de details van de portretten.
In augustus 1950 werd drukmateriaal gereedgemaakt. Later in augustus werd alsnog besloten enkele wijzigingen in het ontwerp aan te brengen, voordat de uiteindelijke drukplaten werden aangemaakt.

Vervalsingen

Van de eerste-dagenveloppe zijn vervalsingen bekend. Hiervoor zijn nagedrukte enveloppen en vervalste stempels gebruikt. Deze zijn vooral te herkennen aan het witte papier van de enveloppen.

10c Jan van der Does

Ontwerp: R. Draijer.
Oplage: 19.037.000.
Kleur: Olijfbruin.
Eerste dag: 3-10-1950.
Laatste dag: 31-12-1951.
Zegelgrootte: 24 x 31 mm.
Beeldformaat 21 x 28 mm.
Watermerk: Cirkels vertikaal.
Verschijningsvorm: Enkelvel, 10 x 20 postzegels per vel.
Gom: Arabisch.
Druk: Rasterdiepdruk.
Perforatie: kam 11,75:13.
Perforatiebeeld: 1/0/d/d.
Etsing: 1, 2, en 3.
Telcijfers: 1-20 (links), 20-1 (rechts).
Markeerboogjes: Boven pos. 5-6 en onder pos. 195-196.
Knip: 7.

20c Jan van Hout

Ontwerp: R. Draijer.
Oplage: 1.949.000.
Kleur: Grijsblauw.
Eerste dag: 3-10-1950.
Laatste dag: 31-12-1951.
Zegelgrootte: 24 x 31 mm.
Beeldformaat 21 x 28 mm.
Watermerk: Cirkels vertikaal.
Verschijningsvorm: Enkelvel, 10 x 20 postzegels per vel.
Gom: Arabisch.
Druk: Rasterdiepdruk.
Perforatie: Kam 11,75:13.
Perforatiebeeld: 1/0/d/d.
Etsing: 1.
Telcijfers: 1-20 (links) en 20-1 (rechts).
Markeerboogjes: boven pos. 5-6 en onder pos. 195-196.
Knip: 6.

Literatuur

Kleine Winkler Prins; Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1971.
Handboek Postwaarden Nederland; Houten/Zaventum; 1994; b19.
Spectrum Multimedia Encyclopedie; Het Spectrum Electronic Publishing BV, 1996.

Verzameltips

Bekijk ook andere interessante postzegels van Nederland.

Vindt u onze artikelen interessant?

Leest u graag over postzegels?
Mis niets: Meld u NU aan en ontvang Gratis onze Filahome Nieuwsbrief Postzegels en Filatelie

Postzegels kopen en verkopen: tips waarmee u geld verdient

is geschikt voor elke postzegelverzamelaar; of u nu net bent begonnen of al jaren verzamelt, met de tips in deze uitgave kunt u goedkoper of meer verzamelen.
Postzegels kopen en verkopen

Postzegels verzamelen

Postzegels Verzamelen
Postzegels 1999
Postzegels Nederland

Sinds de verschijning van de vorige bundel in de serie verzamelwoede in 2015 heeft Ruud van Capelleveen honderden artikelen over postzegels, het verzamelen van postzegels en de postzegelhandel geschreven. De beste honderd artikelen uit deze jaren werden opgenomen in zijn nieuwe bundel met 'verzamelwoedes'. Voor 'Verzamelwoede 4' selecteerde Ruud van Capelleveen ook een aantal artikelen over de postzegelhandel die niet eerder werden gepubliceerd. Deze artikelen kunnen beschouwd worden als een aanvulling van zijn succesvolle uitgave 'Postzegels kopen en verkopen'.
Bekijk: Verzamelwoede 4

In deze bundel staat veel praktische informatie voor de postzegelverzamelaar. Een aantal van deze artikelen zijn voortgekomen uit de vele vragen die de auteur ontving. Na het lezen van deze bundel zal elke verzamelaar van postzegels geïnspireerd raken en verrijkt met nieuwe inzichten nog meer genieten van deze prachtige hobby.
Bekijk: Verzamelwoede 2

Verzamelwoede 3 bevat honderd columns over postzegels en het verzamelen van filatelistische stukken. Deze columns bestrijken een breed spectrum van de filatelie: naast een groot aantal achtergrondverhalen over basisbegrippen voor postzegelverzamelaars bevat Verzamelwoede 3 ook een aantal stukken waarin Ruud van Capelleveen zijn licht laat schijnen over postzegels, eerstedagenveloppen en allerlei andere onderwerpen die interessant zijn voor de waarachtig geïnteresseerde postzegelverzamelaar.
Bekijk: Verzamelwoede 3