Verschijningsvormen Nederlandse postzegelboekjes

Postzegelboekje

Met de verschijning van de Nederlandse automaatboekjes in 1964 werd een nieuw interessant verzamelgebied voor de filatelist geboren. Zowel experimenten van de PTT met dit nieuwe artikel, als de tariefsverhogingen sindsdien, zijn er de oorzaken van geweest dat er in Nederland een indrukwekkende serie automaatboekjes is verschenen.

Automaten

De boekjes waren verkrijgbaar uit automaten, die vaak naast postbussen werden opgesteld. Meestal waren er twee soorten boekjes te koop, één voor drukwerkpostzegels en één voor briefportpostzegels. Het posttarief was aanvankelijk 1,- gulden, maar in de loop der jaren liep de prijs per boekje op naar 4,- gulden.

Bijzondere postzegels

Vanaf 1983 gaf de PTT van tijd tot tijd ook boekjes uit met bijzondere postzegels, zoals Rode Kruis, Zomerzegels en één maal een boekje met Decemberzegels. Dit waren geen automaatboekjes, maar zogenaamde loketboekjes.
De laatste automaatboekjes en boekjes met bijzondere postzegels verschenen in 1994. Het einde van een tijdperk. Kennelijk waaide er bij de PTT een andere wind. De verkoop van de decemberzegels had de PTT blijkbaar geïnspireerd om andere bijzondere postzegels in velletjes te gaan uitgeven, zodat er geen markt over bleef voor boekjes. Het nieuwe velletjestijdperk heette "Tien voor..."

Nieuwe wind

Gelukkig (voor de boekjesverzmelaar), draaide de wind bij PTT Post enigszins: Eind 1998 verschenen er plotseling twee boekjes. Eerst het boekje "Vier jaargetijden", daarna "Jan Jans en de kinderen". Het jaar 1999 geeft dan een stortvloed aan nieuwe boekjes. Is PTT Post de schade aan het inhalen? Maar al deze nieuwe boekjes zijn geen automaatboekjes meer: De nieuwe boekjes, behalve het eerste (het "Vier jaargetijden"-boekje) hebben een flap van circa 40 mm aan één van de omslagen, waarin een gleuf is voorgestansd, die kennelijk bedoeld is om het boekje op een metalen strip van een toonbankstandaard te kunnen schuiven. Ook het "Vier jaargetijden"-boekje heeft die gleuf, maar met een flap van slechts 13 mm.. Toonbankboekjes dus, die echter (voorlopig?) alleen aan het loket van de PTTT verkrijgbaar zijn.
De toonbankboekjes zijn veel kleurrijker dan de vroegere boekjes. Ze zullen mede daarom wel goed verkocht worden, zeker als het ook mogelijk wordt dat de boekjes straks bij winkels, supermarkten e.d. verkocht zullen gaan worden, zoals dat in Engeland al jarenlang het geval is.

Eerste loketboekjes Nederland

Slechts weinigen realiseren zich dat in Nederland al van 1902 tot 1950 postzegelboekjes, als loketboekjes, zijn verschenen. Ze zijn nooit in erg grote aantallen verkocht. Op postzegelveilingen worden ze zelden aangeboden. De prijzen zijn in het algemeen hoog.
Deze boekjes zagen er wel heel anders uit dan de automaatboekjes en de huidige kleurrijke toonbankboekjes. De NVPH catalogus geeft een eenvoudig overzicht, waarin 55 verschillende boekjes worden vermeld. Deze boekjes werden handmatig vervaardigd. Er zijn boekjes met en zonder reclamevelletjes, reclame van de PTT zelf en van derden. Het aantal varianten is bijzonder groot.
En zo kennen we in Nederland drie verschillende soorten boekjes:

A. de postzegelboekjes (loketboekjes) uit de periode 1902 - 1950:
1. formaat langwerpig of vierkant in verschillende afmetingen
2. geniet met oogjes (ringetjes) of gewone nietjes
3. met en zonder reclame.
4. aantal postzegels per boekjes varieert van 4 tot 24 postzegels

B. de automaat- en postzegelboekjes uit de periode 1964 - 1994:
1. langwerpig formaat
formaat automaatboekjes 44 x 78 mm,
loketboekjes 44 x 78 mm of 50 mm x 78 mm
2. met of zonder telblokje of aanlegtekens (automaatboekjes)
3. postzegelvulling, aangevuld met lagere waarden tot een rond bedrag
(van een tot en met vier gulden).

C. de toonbankboekjes vanaf 1998:
1. wel of niet gelijmd
2. formaat 55 x 95 mm ("Vier jaargetijden", 1998)
formaat 55 x 120 mm ("Jan Jans.. ", 1998)
formaat 66 x 125 mm ("Vijf voor het huwelijk", 1999)
formaat 55 x 125 mm (overige)
3. inhoud meestal 4 of 5 postzegels ("Jan Jans.. " 10 postzegels)
en een daarop aangepaste prijs.

Boekjes, die aan het loket worden gekocht zijn met een druppel lijm dichtgelijmd, kennelijk om openvallen te voorkomen. Bij opening wordt de binnenzijde van de kaft op twee plaatsen beschadigd. De boekjes, die afkomstig zijn van de Filatelistische Dienst, zijn niet gelijmd.

Blik op de toekomst

Vergeleken met het buitenland (bijv. Groot-Brittannië) valt het aantal soorten boekjes in Nederland in al die jaren nog wel mee. We weten natuurlijk niet wat PTT Post nog voor ons in petto heeft, want in dit ene jaar dat de toonbankboekjes nu verkrijgbaar zijn zitten we al op vier formaten....

Literatuur

E. Horn, Handboek/katalogus Postzegelboekjes Nederland, Ned,Indië - Curaçao,. Waalwijk, 1980.
De Rooy en Hali, Handboek Automaatboekjes Nederland, Waalwijk/Arnhem, 1976.
Speciale Catalogus 1999 van de Postzegels van Nederland en Overzeese Rijksdelen, Den Haag (N.V.P.H.), 1998.

Verzameltips

Bekijk ook andere interessante postzegels van Nederland.

Vindt u onze artikelen interessant?

Leest u graag over postzegels?
Mis niets: Meld u NU aan en ontvang Gratis onze Filahome Nieuwsbrief Postzegels en Filatelie

Postzegels kopen en verkopen: tips waarmee u geld verdient

is geschikt voor elke postzegelverzamelaar; of u nu net bent begonnen of al jaren verzamelt, met de tips in deze uitgave kunt u goedkoper of meer verzamelen.
Postzegels kopen en verkopen

Postzegels verzamelen

Postzegels Verzamelen
Postzegels 1999
Rode Kruis
Postzegels Nederland

Sinds de verschijning van de vorige bundel in de serie verzamelwoede in 2015 heeft Ruud van Capelleveen honderden artikelen over postzegels, het verzamelen van postzegels en de postzegelhandel geschreven. De beste honderd artikelen uit deze jaren werden opgenomen in zijn nieuwe bundel met 'verzamelwoedes'. Voor 'Verzamelwoede 4' selecteerde Ruud van Capelleveen ook een aantal artikelen over de postzegelhandel die niet eerder werden gepubliceerd. Deze artikelen kunnen beschouwd worden als een aanvulling van zijn succesvolle uitgave 'Postzegels kopen en verkopen'.
Bekijk: Verzamelwoede 4

In deze bundel staat veel praktische informatie voor de postzegelverzamelaar. Een aantal van deze artikelen zijn voortgekomen uit de vele vragen die de auteur ontving. Na het lezen van deze bundel zal elke verzamelaar van postzegels geïnspireerd raken en verrijkt met nieuwe inzichten nog meer genieten van deze prachtige hobby.
Bekijk: Verzamelwoede 2

Verzamelwoede 3 bevat honderd columns over postzegels en het verzamelen van filatelistische stukken. Deze columns bestrijken een breed spectrum van de filatelie: naast een groot aantal achtergrondverhalen over basisbegrippen voor postzegelverzamelaars bevat Verzamelwoede 3 ook een aantal stukken waarin Ruud van Capelleveen zijn licht laat schijnen over postzegels, eerstedagenveloppen en allerlei andere onderwerpen die interessant zijn voor de waarachtig geïnteresseerde postzegelverzamelaar.
Bekijk: Verzamelwoede 3